شخصیت و کارکرد های نظامی سپه سالار غلام حیدر خان چرخی

ساخت وبلاگ

شخصیت و کارکرد های نظامی سپه سالار غلام حیدر خان چرخی

مقدمه :
تاریخ معاصر افغانستان را نمیتوان بدون نام و آدرس خانواده چرخی نوشت . غلام حیدر خان چرخی و فرزندان این خانواده از زمان امیرشیرعلی خان و امارت امیر محمد یعقوب خان و مقاومت علیه تجاوز دوم انگلیس بالای افغانستان و سلطنت امیر عبدالرحمن خان امیر حبیب الله خان و شاه امان الله به مراتب نظامی و ملکی رسیدند. کارکرد های آنها ثبت صفحات تاریخ است. اما با سقوط شاه امان الله به خصوص در زمان امیر حبیب الله کلکانی و نادرشاه ستاره بخت این خانواده فرو نشست اعدام و زندانی شدن افراد اعم از زن و مرد و اطفال شان سرنوشت این خانواده را دگرگون نمود . دارایی منقول و غیر منقول شان ضبط و مصادره گردید . پنجاه و سه نفر از اعضای خانواده چرخی مدت سیزده سال در گوشه های محبس ارگ ، زندان های سرای بادام و دهمزنگ ، سرای علی خان و زندان زنانه قلعچه ، خانه و کاشانه شان گردید . با اعدام شخصیت برجسته این خانواده غلام نبی خان چرخی و غلام جیلانی خان چرخی و برخی دیگر از بزرگان، صدا های طرفداری از شاه امان الله را در گلو ها خفه نمودند . مدتها و سالیان متمادی جرآت حرف زدن در باره این خانواده از نویسنده ها و مؤرخین سلب شده بود. برخی اگر نوشته بودند مکتوم باقی ماند .
اما سپه سالار غلام حیدر خان در پهلوی سایر مبارزان ازادیخواه ؛ قیام و مبارزه و جهاد اش علیه انگلیس ها چشمگیر بوده ؛ همانگونه نظامی نه ترس و شجاع و وفادار به دولت مرکزی بود؛ به تحکیم رابطه با مردم و دولت تلاش داشت . سپه سالار در تمام جنگ ها حاضر بود در کنر، ننگرهار ، اسمار، لغمان،هزاره جات، ترکستان، هرات ، بلخ و نورستان . در سال 1885 م سپه سالار ؛ امیر عبدالرحمن خان را در سفر راولپندی همراهی نمود. بعد از عودت امیر عبدالرحمن خان کرنیل ریجوی گفت امیر عبدالرحمن خان به استثنای سپه سالار غلام حیدر خان دیگر صاحب منصبی که در نفوذ و لیافت خود مشهور باشد ندارد . موصوف در سال 1893 م دیورند را تا کابل مشایعت کرد و در سال 1895 م سردار نصرالله خان را تا دروازه پشاور در شرق همراه بود. اسم و کارنامه های سپه سالار مرد نظامی است که در هر صفحه و ورق سلطنت امیر عبدالرحمن خان از او یادآوری می شود.

سپه سالار غلام حیدرخان چرخی :
از تاریخ تولد غلام حیدرخان چرخی سندی در دست نیست . یقینا" پدرش ملک صمد خان درسال 1841 – 1842 م در قیام کابل ؛ علیه انگلیس دوشادوش نایب امین الله خان لوگری بوده است . همین مناسبات سبب نزدیکی پسرش غلام حیدر خان با سلطنت بارکزایی گردیده است. روی این منظور با سهم گیری فعال غلام حیدر خان چرخی و برادرش سمندر خان چرخی که در رآس مجاهدین و مبارزان دو هزار نفری ولایت لوگر قرار داشت . قوای انگلیس را به روز سه شنبه مؤرخه 23 دسامبر 1879 م = دوم جدی 1258 هـ ش در قلعه شیرپورشهر کابل در پهلوی میربچه خان کوهستانی ، ملا مشک عالم و محمد جان وردک و یک عده ای دیگر ، مورد هجوم و شکست قرار دادند . اما بعد ازآنکه عبدالرحمن خان در جولای 1880 م « امیر» شد اکثریت مبارزان وطن مقهور پادشاه گردیدند. از جمله محمد جان وردک را در مزار شریف تبعید و به قتل رسانید ، میربچه خان اولا" به ننگرهار و متعاقبا" به هرات و با سردار ایوب خان به هند رفت و تا زمان امیرحبیب الله که اعلان عفو نمود به افغانستان برگشت و در قریه بابه قشقار زندگی عادی را پیشبرد و در همانجا وفات نمود. و ملا دین محمد مشهور به ملا مشک عالم را با جمعی غفیری از قوم اندری قتل عام نمود و درکابل کله مناری از آنها ساخت .
یگانه مبارز با وجود که مورد عفو انگلیس قرار نداشت ؛ اما مورد تایید امیر عبدالرحمن خان قرار گرفت، سپه سالار غلام حیدر خان چرخی پسر عبدالصمد یوسفزایی بود که به مراتب بزرگ نظامی رسید و خدمات مهمی برای وطن انجام داد. در سال 1878 م در عهد امیر شیر علی خان قومندان نظامی قوای کابل در مرکز بوده و بعداً در زمان حکومت امیر محمد یعقوب خان به صفت قومندان قوای سرحدی افغانی در علی مسجد وظیفه داشت. در زمان امیرعبدالرحمن خان اولین اقدام نظامی سپه سالار در سال 1299 هـ ق ؛ سرکوبی شورش سید محمود کنری که داماد وزیر محمد اکبر خان بود. بنابر گفته امیر عبدالرحمن خان در تاج التواریخ ؛ پس از فتح قندهار به کابل مراجعت کرده بودم. لهذا غلام حیدر خان چرخی سپه سالار خود را با عبدالغفور خان مآمور داشتم با سید محمود جنگ نمایند . سپه سالار در میدان جنگ از اسپ افتاد پایش شکست، ولی عساکر شجاع من مشغول جنگ بودند تا سید محمود را مجبور نموده به طرف هندوستان فرار نماید. (1 ) همچنان خدماتی نظامی موصوف در قندهار ، غزنی و ننگرهار و نورستان نقش او را برای استحکام سلطنت امیرعبدالرحمن خان به خوبی میرساند .
چنانچه سپه سالار غلام حیدر خان هنگامیکه سپه سالار ترکستان بود؛ به امر امیر عبدالرحمن خان برای دفع و سرکوبی شورشیان شنواری که هر گاه و بیگاه قوافل را تاراج مینمودند به خصوص در این وقت نورمحمد خان پسر سردار ولی محمد خان با دو نفر دزد معروف از طایفه صالح خیل موسوم به سادو و دادو که با شنواری ها همدست شدند و قوت حربیه آنها تقریبا" به پانزده هزار نفر رسید. بنابران امیر سه فوج پیاده نظام و یک فوج سواره نظام و دو باطری توپخانه را به سرکردگی جنرال غلام حیدر خان به جنگ آنها فرستاد. این جنگ در چهار منطقه چون حصارک، آچین و منکو و منگوخیل صورت گرفت شورشیان شکست خوردند و به هدایت امیر عبدالرحمن خان ؛ از کشته هایشان دو کله منار ساختند تا عبرت دیگران باشد.(2 )
همچنان در سرکوبی شورش غلجایی ها اولا" سکندر خان برادر غلام حیدر خان چرخی فرستاده شد و بعدا" غلام حیدر خان چرخی را فرستاد که بنابر بیان امیر عبدالرحمن خان ؛ شورشیان از بین رفته و موصوف را به رتبه نایب سالار که مقام عالی بود رسانید. و اضافه مینماید زمانی که ژنرال غلام حیدر خان بعد از این فتح معظم خود به کابل مراجعت نمود او را به رتبه نایب سالاری ارتقا دادم و به جهت خدماتش نشان الماس به او اعطا نمودم و نیز تعدادی زیادی از افواج کابل را به سرکردگی پروانه خان محض افتخار به استقبال او فرستادم به این قسم اشکالات بزرگی که با غلجایی ها فراهم آمده بود، بکلی به انجام رسید . (3 ) در تاج التواریخ در مورد سکندر خان میخوانیم که موصوف ؛ بعد ها درجنگ به طرفداری پادشاه بخارا از طرف روس ها کشته شد. (4 )
جنرال غلام حیدر خان در سال 1306 هـ ق در نبرد علیه سردار اسحق خان فرزند سردار محمد اعظم خان پسر کاکای امیر عبدالرحمن خان که دست به شورش زده بود؛ نقش اساسی در سرکوبی آنها داشت . و موفقانه در جنگ غزنیگک به نفع امیر عمل نمود و امیر خود اعتراف میکند که : « دوستی فدوی تر و معتمد تر از ژنرال غلام حیدر خان صاحب منصبی تربیت شده تر و مجرب تر نداشتم ... خلاصه به تاریخ بیست دوم محرم 1306 هـ ق ژنرال غلام حیدر خان فتح بزرگی را حاصل نمود ؛ در پاداش خدمات نمایانی که ژنرال شجاع من غلام حیدر خان کرده بود، نشان الماس دیگری به جهت او فرستاده و او را به رتبه سپهسالاری ارتقا دادم ( 5)

سپه سالار غلام حیدر خان و نقش او در نبرد نورستان
سپه سالار غلام حیدر خان همچنان در نبرد های هزاره جات و نورستان سهم به سزای داشت به خصوص ابتکار عمل او در نبرد نورستان شهرت او را افزون نموده است .
امیر عبدالرحمن خان در سال 1891 م متوجه نورستان شد در این وقت هنوز انگلیس ها چشم طمع به آنجا نه دوخته بودند و نورستانی که دین به خصوص خود را داشتند . و در مناطق دست نارس زندگی داشتند خود را مستقل می پنداشتند. بنابران امیر به سپهسالار غلام حیدرخان چرخی که قومندان و والی ننگرهار و لغمان بود؛ هدایت داد که مقدمات اشغال کافرستان را مهیا نماید. سپه سالار چرخی برای انضمام نورستان بدوا" به کشیدن راه های عبور متوجه شد و هم یک قشون چهار هزار نفری آماده نمود اما مشکل بیشتر از آنچه که تصویر میگردید بود؛ چون موضوع سرحدی با انگلیس هنوز حل و فصل نشده بود. اما بعد از معاده 12 نومبر 1893 دیورند بخشی عظیمی از سرزمین ما توسط انگلیس ها بلعیده شد از جمله چترال . انگلیس ها چترال را در سال 1895 م اشغال کردند و امیر عبدالرجمن خان مجبورا" و مجددا" متوجه نورستان شد. سپه سالار در بریکوت قشون خویش را جابجا کرد و با مردم نورستان به مفاهمه پرداخت. و رجال نورستان یکی بعد دیگر نزد او امدند و قبول نمودند تا مالیه بپردازند. و اکثرا" دین اسلام را پذیرفتند. در سال 1896 م سپه سالار جاده یی را تا اسمار و دهانه نورستان تمدید کرده بود به مردم نورستان ابلاغ کرد که هدف دولت فقط تمدید راهی از بین نورستان تا بدخشان است و بسو متعقبا" خود با قشون خویش وارد نورستان شد. قشون چهارهزار نفری او با پانزده روز آذوقه به چهار ستون به استقامت کامدیش، کوردیش، بتی گل و بزگل مارش نمود و خودش پای پیاده در محل رود کوردیش ، کوهی را عبور کرد. دراین جا مردم نورستان دودسته شدند ؛ دسته ایی اطاعت سپه سالار را پذیرفتند و عده دیگر به دفاع برخاستند. از آنجمله مردم بزگل مساکن خویش را گذاشته به کوه ها برامدند . قسمتی از آنها بعد از یک تصادم مختصر ، دست از جنگ کشیدند. سپه سالار داخل دره کمو شد و روسای کموز با مردم آن انقیاد نمودند و دین اسلام پذیرفتند. و توانستند یک جاسوس انگلیس را با چهار نفر همدستان محلی ، از میان خویش بیرون کشیدند که مردم را به اطاعت انگلیس و ضدیت امیر ترغیب مینمودند. بعدا" کامدیش و بتی گل و منده گل فتح شد. مردم که به کوه ها فرار نموده بودند از روش سپه سالار اگاه شده دوباره مراجعت نمودند شدید ترین جنگ که بین دو طرف صورت گرفت همان جنگ کلوم بود که تلفات قشون دولت دوصد نفر بود . اما سپه سالار به شدت مشغول تمدید راه ها و ساختن پل بود . بت خانه ها را برانداخت و به اعمار مساجد پرداخت . هشتاد نفرمعلمین مذهبی از کابل ، کاپیسا و لوگر و پروان خواست تا به تعالیم دینی و مذهبی بپردازند. همچنان مساحت اراضی را قسما" انجام داد ، و مردم انجا مکلف گردیدند تا دوزاده هزار و چند صد روپیه مالیه زمین و چهل « یک » مالیات مواشی بپردازند. همچنان سپه سالار مانع فرستان جنرال تاج محمد خان قومندان بدخشان گردید که به امر امیر عبدالرحمن خان علیه سفید پوشان که هنوز مسلمان نشده بودند؛ گردید.


در این حملات همچنان دسته سه هزار نفری محمد علی خان وکیل سیغانی و محمد صدیق خان حاکم تگاو و عبدالمجید خان حاکم پنجشیر که از طرف امیر به راه پنجشیر مستقلانه در نورستان سوق شده بودند موضع کورپتو را گرفتند و تلفات بیشتری دادند . این نبرد هشت ماه طول کشید و بیشتر از 229 نفر کشته و 30 نفر زخمی و 50 نفر در کوتل باندول در اثر شدت برفباری تلف مردند . به این صورت الحاق کافرستان یا بلور تکمیل گردید و نام نورستان به خود گرفت . ( 6)
در ارشیف ملی فرمان امیر عبدالرحمن خان ؛ که در مورد بغاوت جدید الاسلام علاقه کانتوری نورستان کوجود است که بعضی آنها کشته شدند و در حدود سه هزار تن آنها به چترال فرار کرده اند. ( 7)

در پایان :
بنابر یادداشت های خالد صدیق چرخی احتمالا" متن قرار دادی که امیر عبدالرحمن خان برآن امضا گذاشته بود برای مطالعه بیشتر به سپه سالار غلام حیدر خان چرخی سپرده شده بود . موصوف با درک بلند خویش مؤقتا" متن یک قرار داد را که در پای آن امیر عبدالرحمن خان امضا گذاشته بود با از بین بردن امضای امیر؛ قرار داد موصوف را باطل ساخت.و انگلیس ها را متحیر نمود. (8)
سپه سالار غلام حیدر خان چرخی بعد از فتح نورستان در سال 1896 م (9) و احداث جاده اسمار در سال 1897 م در اثر خدعه انگلیس مسموم و وفات نمود . از خود چهار فرزند که در تاریخ افغانستان نقش به سزای داشتند به جا گذاشت .
- غلام نبی خان چرخی ؛ از بطن خانم اول از قوم یوسفزایی تولد شده بود ، موصوف در زمان امیر حبیب الله خان به مناصب بلند نظامی رسید در زمان شاه امان الله خان معین وزارت خارجه ، وزیر مختار افغانی در مسکو و وزیر مختار افغانی در پاریس ماموریت داشت و در زمان امیر حبیب الله کلکانی به شمال افغانستان آمد و به طرفداری شاه امان الله مزار شریف را تصرف نمود اما دیر نپایید . و دوباره به روسیه شوروی رفت . تا اینکه به تاریخ 16 عقرب سال 1311 هـ ش از طرف نادرشاه اعدام گردید.
- غلام جیلانی خان چرخی از بطن خانم دوم بنام سعادت دختر محمد کبیرخان توخی تولد شده بود ؛ بعد از خدمات شایانی در اردوی افغانستان بالاخره به حیث وزیر متخار افغانی در انقره اجرای وظیفه داشت . موصوف مانند برادر خویش به امر نادرشاه اعدام گردید.
- عبدالعزیز خان چرخی ؛ از بطن دختر یکی از خوانین نورستان تولد شده بود ، وی اولا" نایب الحکومه در ولایات مختلف و در پایان به صفت معین وزارت داخله ایفای وظیفه داشت . عبدالعزیز خان در سال 1962 م در اثر سکته قلبی در شهر برلین وفات نمود و در حضیره مسلمانان تُرک دفن گردید .
- غلام صدیق خان چرخی ؛ از بطن سعادت خانم ، دختر محمد کبیرخان توخی تولد شده بود . موصوف وظایف سرمنشی دارالتحریر شاهی، وکیل وزارت خارجه ، وزیر وزارت خارجه و در پایان وزیرمختار افغانی در برلین بود . در سال 1962 م در شهر برلین وفات نمود و جنازه او را به کابل انتقال داده و در تمیم انصار صاحب دفن گردید . (10)

زیرنویسها :

+ نوشته شده توسط شاه محمود محمود در جمعه نوزدهم آبان ۱۳۹۶ و ساعت 21:58 |

افغانستان فردا...
ما را در سایت افغانستان فردا دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : bafghanistanefardab بازدید : 327 تاريخ : شنبه 20 آبان 1396 ساعت: 20:55